Føroyar hava minsta almenna geiran, sum kortini er tyngri at bera. Hvussu ber tað til?

Fyrst má staðfestast at Føroyar hava minsta almenna geiran av grannalondunum Ísland, Noreg og Danmark.

Tá sjálvsagda kravið um at taka alla tilfeingisrentuna til høldar í ogn hjá tí almenna,verður borið framm, fara lúrarnir hjá afturhaldinum at ýla um hin alt ov stóra almenna geiran. Hin størsti í heiminum! Størri enn allir aðrir í Norðurlondum!

Men nei. Tað passar bara ikki..

Tá talan er um útreiðslurnar hjá tí almenna, er tað mest natúrliga at rokna tær sum part av tøku bruttotjóðarinntøkuni. Tað eru allir búskaparfrøðingar samdir um. Útreiðslurnar eru til lønir, gamaní, men eisini til at keypa vørur og tænastur frá fyritøkum. Tað er tí óhóskandi at telja almennu nýtsluna sum part av bruttotjóðarúrtøkuni. Almennar útreiðslur og tøka bruttotjóðarinntøkan eru samsvarandi hagtalslig hugtøk.

Rætta vit hetta mistakið, so sæst greitt at í mun til grannalondini Ísland, Noreg og Danmark, hava Føroyar minstu almennu útreiðslurnar. Ongin ivi. 

Mishildin og vanrøktað

Løgtingið hevur svikið lyfti, sum tað gav Føroya fólki í lógarverkinum um fiskiivinnuna, og Løgtingið hevur mishildið og vanrøktað tilfeingisognina, sum tey skuldu verja og varða okkara vegna. Virðini eru latin heilt fáum úrvaldum borgarum at spæla sær við, rætturin hjá Føroya fólkið er skúgvaður til viks, og niðurfisking av fiskastovnunum er framd við heimild frá Løgtinginum.Í lógina um sjófeingi hevur Løgtingið skrivað at sjófeingi alt er ogn Føroya fólks, umhvørvið í havinum um Føroyar alt sum tað er, og tí eisini allir fiskastovnar. Hetta stóð eisini skrivað í lógini um vinnuligan fiskiskap heilt frá 1994. Men hvat merkir so tað at eiga alt sjófeingi? Skulu vit vera glað um at tað stendur skrivað í lógini?

Kanska var mann glaður um tað í 1994, men síðani hevur so avgjørt eingin orsøk verið at fegnast um gávumildni Løgtingsins, tí lítið gott er runnið av ognini.

At eitthvørt er ogn hjá onkun, hevur bert praktiskan týdning, um viðkomandi onkun fær rakstrargagnið av ognini til høldar. Tað er sostat týdningarleyst um onkur stendur at eiga eini hús, um ein annar býr í húsinum ókeypis. Tá stendur onkun at vera eigari, men ein annar fær rakstrargagnið av húsunum. At eiga er í sjálvum sær onki vert, um tú ikki ræður yvir tí gagni, sum ognin kastar av sær, uttan mun um gagnið er ein virðisstreymur í likvidum virðum, ella um talan er um ein virðisstreym av brúksvirði.

Summir reiðarar hava longu kapitaliserað gávugóðsið frá okkum skattaborgarum, og latið eftirkomarunum alt virðið av ogn Føroya fólks til einkarogn. Kapitalurin hjá nýggju ríkmannastættini í Føroyum er sostatt latið teimum sambært hesi løgtingslóg, sum staðfestir at alt sjófeingi er ogn Føroya fólks.

Eg ein stóran og Føroyar ein lítlan

Bæði í íslendskum og føroyskum vinnupolitikki eru veiðirættindini latin úrvaldum ókeypis at hava, hóast ávísur lógartekniskur munur er á hvussu væl tryggjað privati frammíhjárætturin er. Í hvørgum landinum er fræls atkoma til at reka fiskiveiði, og nýkomnar fyritøkur mugu keypa sær rættindini frá teimum, sum hava tey í hendi. Ríkið hevur tryggjað teimum úrvaldu frammíhjárætt (exclusive rights) og átikið sær at verja tann rættin móti øllum øðrum borgarum.

Trýstið frá almenninginum at fáa lut í úrtøkuni av náttúrutilfeinginum (tað veri seg alifirðir ella fiskastovnar) hevur verið so frægt óvikandi og avgjørt, at stjórnarvaldið hevur kortini kennt seg noytt at leggja ikki heilt einkisverd gjøld á úrtøkuna í vinnunum, sum troyta náttúrutilfeingi undir almennum ræði. Gjøldini eru kortini øgiliga lítil í mun til marknaðarvirðið á exklusivu rættindunum.

Tað tykist kortini sum taka føroyskir myndugleikar eitt vet størri part av framleiðsluvirðinum hjá fiskiveiðifyritøkunum í veiðigjaldi* enn íslendskir myndugleikar taka. Í hvørgum føri er gjaldið nevnivert til støddar – í miðal árini 2012 til 2021 vóru tey 7,2 prosent av framleiðsluvirðinum** í Føroyum og 4,9 prosent í Íslandi.

Ikki fullan prís, men ein "rímiligan" penga

Lazarus tráar eftir molunum frá borðinum hjá ríka manninum

”Ein munandi, men rı́miligur partur av tı́ serstaka vinninginum – tilfeingisrentuni – sum vinnulig serrættindi kunnu hava við sær, falla til landið. ” Soleiðis skriva samgonguflokkarnir í semjuskjalinum, sum vísa skal kósina komandi fýra árini.

Tað vil siga at alifeløgini og reiðaríini skulu gjalda ein ”rímiligan” part av tí marknaðarvirði, sum Føroya fólk kundu havt fingið fyri vinnuliga atgongd til náttúruogn sína. Ikki fullan prís, men ein rímiligan penga.

Hvussu fáa vit at vita hvat ið hendan samgongan meinar við rímiligheit í gjaldi fyri tilfeingi? Vell, vit kunnu í hvussu er staðfesta at sama CEF samgonga – tann frá 2015-2018 – gav Føroya fólki minni part av avlopinum hjá bæði uppsjóvarvinnuni og alivinnuni, enn júst uppsagda borgarliga samgongan. Tey árini fyrra sonevnda liberala samgongan ráddi, komu 26 prosent av avlopinum inn í Landskassan. Tey tvey higartil uppgjørdu árini sum seinna konservativa samgongan sat, komu 40 prosent av avlopinum inn í felagskassan.

Bárður, Jørgin og Jenis góvu snøgt sagt Føroya fólki meira av tilfeingisrentuni enn Axel, Høgni og Poul. Gita mær so hvussu so fer at vera við CEF hesu ferð, nú tey lova rímiligan part.