Búskaparfrøði í advent

Tvær so rámandi søgur hava vitjað meg aftur og aftur, nú tað stundar til jóla. Tvær søgur, sum minna okkum á at vit eiga at vera góð hvør við annan, hóast - men eisini júst tí - at vit liva saman í einum mangan avbjóðandi samfelag.

Onnur søgan er hon, sum Annliss Bjarkhamar sigur frá sínum virki í hjálparátakinum Í Menniskjum Góður Tokki, at fimmhundrað familjur aftur í ár leita sær ein skáða upp undir jólini. Tey venda sær til hjálparfelagsskapin, tí at tey liva undir so fátæksligum korum, at jólini verða ein tung byrða, heldur enn tann gleðishøgtíð tey eiga at vera.

Hetta er í stóran mun tey óhepnu, sum antin verða arbeiðsleys, verða rakt av sjúku ella sálarligum afturstigi, skiljast frá makanum ella koma í samlívsóføri av øðrum slag. Tað kann raka okkum øll, og knøini kunnu hoykna undan tí besta. Bara byrðan gerst nóg tung.

Og óeydnan kann vera so beisk, at vit ikki orka at reisa okkum aftur sjálvi. Men í samfelag eru vit saktans før fyri at hjálpa, og kunnu saktans syrgja fyri, at vit ikki bjóða nøkrum her á landi so ljót kor.

Kanska er tað órógvandi at hoyra upp undir høgtíðina, men hetta er satt fátækradømi. Ikki luxus fátækt á fyrsta klassa, sum onkur gáloysið fyrigyklar sær, men familjur sum hava bara fimmti ella hundrað krónur at liva fyri um dagin. Gloym heldur ikki at tað eisini eru børn, sum liva undir hesum korum.

Hin søgan

Hetta skalt tú meta upp ímóti teimum 12.470 krónunum um dagin – skrivar tólvtúsund og fýrahundrað og sjeyti krónur – sum var tað, kapitaleigararnir í partafelagnum Varðanum kravdu frá TAKS í sakarmáli um skatt av kapitalvinningi. Nakrar aðrar familjur hava nemliga handlað við partabrøvum í feløgum, sum eiga exklusiv loyvi at veiða fisk (serstakliga uppsjóvarfisk), júst fyri at sleppa undan at gjalda skatt av vinninginum upp á einar 180 miljó, sum ellivu einstakir eigarar áttu!

Eg mæli øllum til at brúka nakrar minuttir av adventini til at hugsa um tann øgiliga munin, sum er á hesum familjunum. Í okkara landi. Okkara samfelag.

Samfeløg, sum lata slíkan órætt fara fram, eru ljót samfeløg. Og vit skulu berjast við hond og fót móti tí ljóta í samfelagnum. Tí hetta er okkara samfelag, og tað eru vit sjálvi, sum avgera hvussu reglurnar skulu vera. Tað eru vit sjálvi, sum hava smíða reglurnar so, at nakrar familjur hava millum 50 og hundrað krónur um dagin at halda jól fyri, meðan aðrar familjur krevja TAKS eftir 12.470 krónum um dagin í berari rentu av einum ríkidømi, sum tey fyri mesta partin hava fingið sum gávugóðs úr almenna felagskassanum.

Vit hava givið einstøkum framíhjárætt fram um allar aðrar familjur í landinum, exklusivt at sleppa at veiða burtur úr virðismiklum fiskastovnum. Slíkan framíhjárætt letur tú ikki av hondum uttan at tú samstundis veitst av, at slík rættindi eru grundarlag undir øgiliga stórum ríkidømi, um væl veit við. Og so heppiliga hevur tað lagað seg hjá hesum úrvaldu familjum, at rættindini ynglaðu miljónir, tá tey høvdu parað tey við snildini hjá sakførarum og bókhaldarum. Tí vit hava eisini smíða teimum eina serstakliga lagaliga skattalóg, so at tey eisini sluppu undan at gjalda skattin av teimum stívliga 180 miljónunum. Politikarar summir fráfarnir og summir sum enn sita í hægstu størvunum í okkara samfelag - hava skrivað lógirnar so, at landskassin mundi komið í gjaldstrot, bara av at gjalda hesum ellivu familjunum renturnar av skattaendurgjaldinum. Hugsað tær - landskassin skalv undan endurgjaldskravi frá ellivu fólkum, meðan fimmhundrað familjur leita sær álmussu til jóla?

Eg veit ikki hvat tú heldur, men mær dámar ikki sovorðnan órætt. Og mær dámar enn minni, at hann verður framdur við beráddum huga av einum politiskum liði, sum heldur slíkan ránshugburð vera hin rætta.

Ávaringarlúðrar

Sannleikin er jú at her er púra klárt samband millum søgurnar. Tey fátøku eru nettupp fátøk tí at hini eru rík! Vit liva ikki í einum ævintýri, har potturin ikki tømist og har evja verður gull. Vit búleikast saman í einum samfelag, har ríkidømið hjá einum er fátæktin hjá einum øðrum.

Tá kapitalisma riggar væl, skapar hon ikki hetta slag av ríkidømi. Jú, eg veit væl at tað eru nógvir miljóningar, miljardingar og annað slíkt til, sum ikki eingang riggar at benda. Men eftir (helst naivu) búskaparfrøðiligu reglunum, sum sonn kapitalisma skal virka undir, er ikki rúm skapt fyri at kapitalur vinnur sær slíkt ríkidømi. Men vert er at geva sær far um, at slíkt ríkidømi stendst aloftast av onkrum lógarmistaki, onkrum almennum loyvi samfelagsligum framíhjárætti. Ongin vinnur sær slíkt ríkidømi av egnum arbeiði ella sum avkast av kapitali, av fæ.

Vit hava hoyrt politikarar úr hesum stýrinum siga, at tað bilar ikki um misjavnin vexur í landinum. Teir halda misjavnan vera ikki bara neyðugan part, men beint fram ynskiligan part av tí samfelag, teir bjóða tær at búgva í.

Hvat gott er komið burtur úr at fleiri hundrað føroyingar og børn teirra í skomm mugu krógva seg og sítt fátækradømi, og mugu biðja um miskunn upp undir jól?

Onki.

Hvat gott kom burtur úr at ellivu føroyingar fingu 180 miljónir skattafrítt í lumman burtur av felagsogn fólksins?

Onki.

Vit eiga at taka báðar hesar søgurnar sum ávaringarlúðrar um at hetta slagið av samfelag er ikki gott og hetta slagið av kapitalismu er ikki hitt rætta.