Fólksins ogn í stjórnarskránna

Íslendska tjóðin hevur sett sær fyri at smíða sær nýggja stjórnarskipan.

Eftir at búskapurin í 2008 mestsum fór fyri bakka og djúpu sár samfelagsins komu undan kavi, hevur tjóðin havt úr at gera bara at koma seg eftir kreppuriðini. Men nú er stundin komin til at taka upp eftir seg, og fleiri sakarmál reika í hesum døgum í rættinum fyri at seinni at koma til dóms.

Hesi árini síðani sjálvt kreppulopið hevur íslendska tjóðin eisini fyrireika eina sátt, eina grundlóg sum er nýggja stjórnarskrá Íslands. Ein sátt, sum sanniliga er fólksins sátt, tí hon er skrivað og fyrireikað av fólkinum, áðrenn hon nú varð latin politiska myndugleikanum til viðgerðar og samtyktar.

Íslendingar hildu í 2010 stóran tjóðfund og eftir tað eru vælmannað ráð vald av fólkinum til at skrivað sjálvt uppskotið, sum nú er lagt fyri Altingið. Altingið leggur nú avgerandi partarnar av tí til fólkaatkvøðu. Eftir tað skulu tvey Alting samtykkja uppskotið áðrenn tað fær fult gildi sum nýggja stjórnarsskrá Íslands.

Fólkaatkvøðan verður í heyst, leygardagin hin 20.oktobur.

Íslendsku reiðararnir fingu fyri næstan tríati árum síðani so mikið haldføst rættindi yvir havsins livandi tilfeingi, at teir mestsum hava roknað tað sum heimaogn sína. Næstan so haldfast sum jarðateigin, teir áttu. Næstan so haldfast sum húsini.

Og tann, sum givið hevði gávuna – almenningurin – helt eisini rættindini vera mestsum gloppin av hondum.

Eftir áhaldandi trýst, og eftir at altjóða mannarættindadómstólurin hevur gjørt úrskurð í málinum, og eftir at uppskotið til stjórnarskrá Íslands hevur staðfest tað – nú er aftur vón fyri framman: tilfeingið kann aftur koma undir røtt og trygg viðurskifti, sum sjálvsagda felags ognin hjá tjóðini allari.

Eins og hon er tað í Føroyum. Tí her á oyggjunum er eingin ivi um hvør ið eigur tilfeingið. Tað eiga vit øll, og tað skal koma allari tjóðini til góða. Bæði í lógartexti og í fyrisitingarligum siði, eins og tað manna millum eingin ivi ræður um hetta - at havið er felags kovi tjóðarinnar. Soleiðis hava vit undir øllum frælsum viðurskiftum farið við náttúrunnar gávum, at annað hevði verið óhugsandi.

Vanliga uppfatanin manna millum í Føroyum er hon, at hvalin og fiskin hava vit øll felags rættindi til. Vit kunnu lata øðrum partvís rættindi í avmarkaða tíð, men fulla og æviga rættin til tilfeingið eiga vit øll í felag. So ævigan, sum umhvørvið letur okkum hava hann.

Men so ríkur fongur tykist vera í vinnuligu rættindunum á sjónum, at reiðarar og reiðarasamtøk leggja alla orku í, bara fyri at standa fremstir í raðnum, tá politikarar býta út rættindi. Somu orku leggja reiðarar í tøkini, tá fyrimunir teirra skulu verjast móti hinum stóra felagsskapinum.

Hóast tað í galdandi lóg um fiskivinnu stendur skrivað, at fiskatilfeingið er “fólkins ogn”, so handfara politikarar ognina sum var hon serogn hjá einum lítlum úrvalsliði av føroyingum. Hetta úrvalslið fær á hvørjum ári alt fiskatilfeingið tillutað sum gávugóðs – vert hundraðtals miljónir – hóast hesir úrvaldu frammanundan eru múgvandi menn.

Í Føroyum – eins og í Íslandi – ger politiska valdið øgiligan mismun millum borgarar landsins í tilfeingismálum. Nakrir fáir borgarar fáa tilfeingi fyri hundraðtals miljónir sum gávugóðs fram um øll onnur, og hetta er í báðum londum grovasti mismunur, sum vit ein dag í framtíðini fara at ógvast við.

Men í Føroyum – eins og í Íslandi – er smíðað uppskot til nýggja stjórnarskrá, sum púra greitt staðfestir vanligan felags ognarrætt til alt tilfeingi.

Úr føroyskum royndum kann eg heilsa og siga at tað hevur stóran týdning at fáa hesi grundleggjandi rættindini staðfest í evstu lóg landsins – í sjálvari stjórnarskránni. Tí hóast lægri settar lógir staðfesta felags rætt fólksins til fiskatilfeingið, so eru politisku flokkarnir farnir at handfara fiskatilfeingið sum partapolitiskan trumf.

Uttan at málið verður hevjað so hátt, at stjórnarlóg landsins staðfestur felags ognarrætt til fiskatilfeingið eins álvarsliga og talufrælsi og skipanarfrælsi manna, so er vandi fyri at missa rættin av hondum. So grammir eru reiðararnir eftir hesum rættindum, og so stórt er framtíðar virðið í teimum.