Hvør betalti tá ríkisveitingin minkaði?

Í 2002 minkaði ríkisveitingin ein triðing, um leið 366 miljónir, og síðani hevur veitingin verið føst, uttan at vaxa við búskapinum. Tí minkar veitingin framhaldandi. Øll gjøld úr Danmark taldu um 22 prosent av almennu inntøkunum áðrenn 2002 og telja í dag bara 9 prosent. 

Hvussu hava vit sum samfelag megnað at borið hesa byrðina, vit løgdu á egnar herðar?

Hugsa vit bara um hvussu vit hava bøtt inntøkurnar hjá landinum, ber til at samanbera hvør nú betalir meira enn áður, og hvør betalir minni.  

Fult gjald fyri tilfeingi ella lønirnar upp

Kanska pressan ikki rættuliga hevur gáað eftir tí enn, men í frágreiðingini frá danska Nationalbanken, stendur í føroysku týðingini soleiðis at lesa:

”Í einum búskapi sum tí føroyska, ið er savnaður kring sjófeingi, verður ikki væntað, at trýstið á arbeiðsmarknaðin ávirkar kappingarevnið hjá útflutningsvinnuni í sama mun. Orsøkin er, at søluprísirnir í størri mun eru tengdir at veiðumøguleikum, lívfrøðiligum viðurskiftum og heimsmarknaðarprísum, enn av lønarútreiðslum, sum vanligt er í siðbundnari vinnuligari framleiðslu. Tað eru tí onnur viðurskifti enn lønarlagið, sum í størri mun avgera, hvussu væl virkini megna at kappast á heimsmarknaðinum. Samstundis hava bygnaðarlig viðurskifti, so sum fiski- og handilssáttmálar og ein munagóð fiskivinnuumsiting, eisini stóran týdning fyri, um virkini eru kappingarfør.” 

Hetta sæst á síðu 2 í hesari nýggjastu greiningini hjá Nationalbanken. Á enskum at lesa her.

Hvat merkir so hetta?

Bukkarnir Brúsi

 

"Hvør er tað, sum gongur á míni brúgv?" ýldi trøllið, tá bukkarnir Brúsi gingu í feitilendið, at eta seg mettar í sevjuríka grasinum, har vax.

Hvør er tað, sum nú skal troka seg inn á einkarrættin hjá reiðarunum, sum hava átt hetta feitilendið í so frægum friði nú eina tíð? Eingin friður fæst. Ikki so langt síðani at braneggjaðu hósvíksingarnir trokaðu seg framat.

 

Semjan millum politisku klikuna og dýrastu drottirnar millum reiðarar, er ein viðbrekin semja, sum krevur at friður er á dekkinum. Rætta úrvalsliðið skal hava feitastu bitarnar. Manningarfeløgini skulu hava sítt, og bygdirnar skulu hava sínar bitar. Skiftast skal millum samgongur, og øll skulu hava sítt. Allur legitimiteturin hvílir á hesi gomlu korruptu semju, sum rænir hundraðtals miljónir úr vælferðini hjá vanliga føroyska borgaranum.

Viknaðu Føroyar tá ríkisveitingin varð skerd í 2002?

Samandráttur: Føroyar hava staðið seg sera væl eftir at ríkisveitingin varð skerd 366 miljónir í 2002. Búskapurin er vaxin meira enn tvífalt so nógv sum hin danski, so at munurin millum vælstandin í londunum báðum er minkaður síðani tá. Føroyski búskapurin er eisini vaxin tvífalt so skjótt sum hin grønlendski, hóast teirra ríkisveiting ikki varð skerd. Vøxturin í tali av løntakarum hevur verið hin sami tey 17 árini eftir at ríkisveitingin varð skerd, sum hann hevði verið tey 17 árini frammanundan.

Tøkk fái ríkisveitingin: føroyingar ríkari enn danir

Samantøka: 

Nú á døgum framleiðir miðal føroyingurin eins stór virði og miðal danin. Aftrat hesum virði fær føroyingurin ríkisveiting frá dananum, so at føroyska inntøkan nú er munandi størri enn hon er í Danmark.

Tá vit bera saman miðal vælstand millum lond, er vanligt at sammeta BTÚ roknað upp á fólki (per capita GDP). BTÚ roknað upp á fólkið er frægasta mátið vit hava til at vísa magnið í búskapinum til at framleiða vælstand.

Men allir búskaparfrøðingar vita av at hetta er kortini ikki besta mátið av inntøkum, tí BTÚ vísir bara inntøkurnar, sum skaptar eru heima í sjálvum búskapinum. BTÚ vísir til dømis ikki tær inntøkurnar, sum føroyingar vinna uttanlands, og BTÚ vísir heldur ikki inntøkurnar sum Føroyar fáa til gávis úr Danmark.

Meira ríkisveiting minni skattatrýst

Seinast skrivaði eg um hvussu Føroyar hava húsast við ríkisveitingini í viðskiftunum við umheimin. Her eru nøkur orð um hvørji árin ríkisveitingin hevur á heimlendska búskapin.

At leggja nakrar hagtalsligar staðfestingar sum botn av vitan og kunnleika undir viðgerðina, er altíð gott.

Til støddar er tað almenna í Føroyum eins og tað er í hinum norðurlondum. Í miðal telja almennu útreiðslurnar um leið 51% av bruttotjóðarúrtøkuni í norðurlondum, og í Føroyum telja tær 52%, og Føroyar liggja tí mitt í rúgvuni.

Hvussu hava Føroyar húsast við donsku ríkisveitingini?

Á hvørjum ári fáa Føroyar nú eina upphædd upp á um leið eina miljard úr Danmark, sum er búskaparligur styrkur. Hjálparveiting at kalla. Hendan upphædd verður skrásett á inntøkusíðuni í roknskapinum um viðskifti Føroya við umheimin. Spurningurin er so hvat gagn ið hendan gávan ger samfelagnum.

Hendan heilt stutta søgan um ríkisveitingina í næstan sexti ár, vísir hvussu føroyingar hava húsast við donsku ríkisveitingini. Uppgerðin er grundað á tey tjóðarroknskapartøl sum fyrst Búskaparráðið og síðani Hagstovan hava gjørt upp.

Vexur neyðin eins nógv og misjavnin?

Í hesi greinini verður víst, at saman um tikið er misjavnin vaxin við um leið 7 prosentum um árið hesi seinastu tíggju árini. Tað syrgiliga er at neyðin tykist vera økt við somu ferð.

Veiðigjøld eru biddaraferð

 

Ísland hevur drúgvar royndir av veiðigjøldum, sum nýggja Vinnuráðið (fyrrverandi Búskaparráð) nú hevjar sum stavnamerki.

Lítið høpi var í grundgevingunum til hesa bráðu vend, eftir at sannir samfelagsbúskaparfrøðingar vórðu burtursagdir, og vinnustjórar við handilsligum útbúgvingum eru settir at ráðgeva í tjóðarbúskapi. Tí skal eg her heilt stutt vísa gongdina í Íslandi, sum hevur stívliga tjúgu ára royndir við at leggja veiðigjøld á úrvaldu pengasterku reiðarí.

Jagla nú, lortendi

Korrupti fiskivinnupolitikkurin hevur flutt ríkum kvotagreivum og alikongum so nógvar miljardir úr landsins inntøkum, at teir og arvingar teirra í dag tíggja sær júst sum ein nýggj aðalstætt. Teir keypa aðrar fyritøkur í teyggjum, so at tað fæ, sum av røttum ongantíð var teirra, verpur gullegg í teirra egnu lummar.

16 miljardir horvnar úr búskapinum

Hóast eg her má taka nakað aftur av tí, eg í eini fyrri grein skrivaði, skal eg fyrst siga at yvirskriftin mestsum er óbroytt – 16 miljardir eru framvegis horvnar úr búskapinum. Tessvegna má eg strika fyrra braneggjaða uppáhaldið at heilar 16 miljardir eru horvnar úr hagtølunum, men halda fast um tann meira álvarsliga veruleikan at 16 miljardir eru horvnar úr búskapinum. Síðani má eg kortini biði um umbering fyri mistakið og má taka tann partin aftur í meg, sum skeivur var.

Seinastu tíggju árini hava fíggjarligu avlopini á viðskiftunum við útheimin verið samanlagt 16 miljardir. Av búskaparligu úrtøkuni eru sostatt framvegis fluttar 16 miljardir í útlond, heldur enn at vera til gagns í føroyska búskapinum. Størri var mistakið ikki.

Misfata vit, misfarast vit

Í oktobur mánaði í 2019 skrivaði kæri vinmaður mín, Jóannes Jacobsen, sáli, eina grein í tíðarritinum Marine Policy – greinina finnur tú HER. Í hesi frágera góðu greinini vísir Jóannes hvussu politiska maktin hjá stóru reiðarunum í fiskivinnupolitikki vexur, samstundis sum teir fáa fastari rættindi. Hann spyr í endanum á greinini:

”Hví situr fólkið – skattgjaldarin – sum eigur tilfeingisgrundarlagið sjálvt, ikki við borðendan, ella í minsta lagi við borðið, tá fiskivinnupolitikkurin verður avgjørdur?”

Hetta mann hava verið tann mest viðgjørdi spurningurin okkara millum, serstakliga aftan á at farna samgonga í stóran mun mannaði nýskipanarbólkin við reiðarum og teirra handgingnu. Í vísindum er hetta málið á markinum millum fleiri vísindagreinir: sálarfrøði, antropologi, sosiologi og búskaparfrøði. Svarið er sum so mangan fleirtáttað, men í eini grein havi eg roynt at svara einum parti av spurninginum.