25.11.08

Hanseatarabekennilsi


Ungur hálendskur maður, sum lesur samfelagsfrøði á lærda háskúlanum í Utrecht, er í Føroyum og arbeiðir við ritgerð um tjóðskap. Hann tosar við fólk um støðu teirra til tjóðskap, Føroyar og Danmark, framtíðina og søguna og mangt annað. Eg prátaði við hann hósdagin.

Hann spyr fólk um hesi málini, og roynir so at finna fram til hvussu tey málbera seg, fyri at finna fram til onkrar felags typiskar streingir í orðingum og hugburði. Hvat siga og hvussu málbera ávikavist loysingarsinnað og sambandssinnað fólk seg.

Hvat hann kemur fram til, er ikki til at siga, men vit sum her búgva og liva, vit vita at tjóðskaparkenslan er hin sama hjá sambands- og loysingarsinnaðum. Øll kenna tey seg sum serstaka tjóð og fyri báðum hesum politisku pørtum eru flagg, mál, tjóðsangur, kvæði og søga eins heilag. Ella ikki heilag.

19.6.08

Søgan um tvær kreppur

Tá prátið gongur millum fólk, er tað ikki so heilt sjáldan at tú hoyrir fólk spyrja “var tað aftan á kreppuna?”, tá okkurt skal tíðarfestast. “Nei, vit bygdu áðrenn kreppuna”. “Vit fóru niður undir kreppuni”. Sum hevði bara ein kreppa verið í landinum.

Sannleikin er, at tað hava verið tvær stórar kreppur síðan 1990, og tað vóru tíggju ár millum tær. Onnur endaði í 1995 og hin í 2005. Soleiðis sirka.

18.6.08

Er føroyska húgvan bara til pynt?

Í gomlum døgum vóru klædnaplaggini eisini amboð. Húgvan hevur verið góð í so mongum førum, sum til dømis at taka egg upp í undir ræning og at verma illa fyrikomnar gásarungar í. Tað sigst eisini at hon var góð at oysa við og at halda temunnin heitan í.

16.6.08

Fátækrahús norðurlanda

Hvat fáa vit at vita úr tjóðarroknskapinum og gjaldsjavnanum?

Tjóðarroknskapur (íroknað gjaldsjavnan) er hjartað í hagtalsskipanini í øllum londum, og Hagstovan brúkar meira enn tveir triðingar av hagtalsorkuni til at gera akkurát tjóðarroknskap, so helst skuldu tølini sagt okkum okkurt.

Fyrst skal eg introdusera trý hugtøk, sum hava so mikið keðilig og gamalslig heiti, at eg vænti at missa helvtina av lesarunum beinanvegin – bruttotjóðarúrtøka (BTÚ), bruttotjóðarinntøka (BTI) og tøk bruttotjóðarinntøka (tBTI).

Men halt út, tí hetta er faktiskt interessant!

11.6.08

Allways look at the bright side . . .

Soleiðis sang Eric Idle í Monty Python fyri Jesuspápa, tá hann hekk á krossinum á Golgata. Ørt og herligt, og ein áminning av rang um at lívið má ikki gerast ein syrgilig fyrireiking til endaligu fráferðina.

Men sjálvandi verða misshappini í lívinum ikki færri av tí. “Spurningurin er ofta ikki hvussu tú hevur tað, men heldur hvussu tú tekur tað”, plagdi pápi at siga. Nakað soleiðis skal Monty Python sangurin nokk eisini skiljast.

Hetta skákaði meg inn á spurningin um man kann ynskja kreppur burtur. Kann man tað? Nei, valla. Tí kemur ein kreppa, ja so kemur hon, uttan mun til um tú hevur sæð hana koma ella ikki. Fer oljuprísurin upp á 300 dollarar fyri tunnuna, ja so fer hon tað, uttan mun til um tú trúði tí ella ikki.

7.5.08

Kapitalistiska kúgvin

Kapitalisman er ikki høgt í metum í Føroyum. Hon verður í mesta lagi brúkt til veitslurøður í Fólkaflokkinum og til undirvísing á Handilsskúlanum. Í flestum praktiskum málum vil eingin vita av henni. Hvørki høgravendir ella vinstravendir.

3.5.08

Bygdin

Amariel Norðoy og Fridtjof Joensen málaðu hana. Martin Joensen og William Heinesen skrivaðu um hana. Robert McBirnie og Hanus hjá Gaggas syngja um hana. Øll kenna vit hana – bygdina. Vit síggja hana sjálvt í dreymi. Eina bygd í sól, har skip og útróðabátar liggja við bryggju. Beint inn av teimum er fiskavirkið, har meginparturin av bygdafólkinum arbeiðir, sum ikki er til sjós. Niðan brekkuna kemur tú til handilin – einasta ordiliga handil í bygdini – og oman fyri handilin standa tey fagurt málaðu húsini. Og summargrøna fjallalíðin í baksýni.

 

2.5.08

Almenn tøgn

Tað er ikki so langt síðan, at Marjun Hanussardóttir løgmannsstjóri, í einari útvarpssamrøðu legði áherðslu á, at almenn starvsfólk hava ikki bara rætt, men eisini skyldu til at úttala seg alment um viðurskifti, sum tey hava eina meining um. Eg minnist ikki í hvørjum sambandi hetta var, men helst hevur tað verið tí at ivi verður sáddur um rættin hjá almennum starvsfólki at úttala seg í onkrum konkretum føri.

Hví er neyðugt hjá løgmannsstjóranum at gera vart við ein so sjálvsagdan rætt? Eg veit sjálvandi ikki hvørja grundir hon heldur seg hava, men eftir mínum tykki eru allar góðar orsakir til rættuliga at taka akkurát hatta málið upp til almenna viðgerð.

Eg skal nevna tvær orsakir til, at tað er meira neyðugt í pinkulondum sum Føroyum, at lata tjóðrið verða langt, tá um ræður opinleika í almennu fyrisitingini.

16.4.08

Eftirlit og fyrilit

Fíggjareftirlit skulu hava eyguni eftir bankunum, so at teir halda seg innan fyri reglurnar, sum eru ásettar í lógum landsins um bankarakstur. Umframt at hava eitt serdeilis vakið eyga eftir bankunum, skulu fíggjareftirlit eisini hava eyguni eftir øðrum fyritøkum á fíggjarmarknað, tryggingarmarknað, virðisbrævamarknað og eftirlønarmarknað.

Fiskidagar til fals

Tann mest vanligi óttin fyri fiskidagamarknaðinum er tann, at nakrir fáir ríkir reiðarar keypa allar fiskidagarnar, og at einki verður eftir til restina av flotanum. Eisini er hetta tann mest misbrúkti óttin, hjá teimum, sum vita betur.

Kann ein einstakur beistaríkur reiðari keypa allar fiskidagarnar?

Ongin lógarforðing nýtist at vera ímóti, at nakar keypir allar fiskidagarnar. Líka lítið sum at nøkur lóg nýtist vera til at verja fyri at onkur einstakur reiðari keypir alla oljuna, allan ísin ella allan proviantin. At keypa allar fiskidagarnar er líka so kúbýtt sum at keypa øll rugbreyðini í landinum.

1.4.08

Kann man liva av at klippa hvørjum øðrum?

Eg eri nú so nógvar ferðir siteraður fyri at siga, at man kann liva av at klippa hvørjum øðrum, at Viberg Sørensen nýttist bara í sjónvarpinum at siga at “ein annar stjóri sigur at man kann liva av at klippa hvørjum øðrum”, so vitsti ein og hvør, sum fylgir so nøkulunda við, at tað var undirritaða, hann sipaði til.

Men kann man tað - liva av at klippa hvørjum øðrum?

2.2.08

Evropeisku Føroyar

Føroyar liggja eftir sum ein slettur av basalti í havstreyminum, sum fløddi inn millum tvey kontinent, tá tey skrædnaðu hvørt frá øðrum – Eurasia og Amerika. So vátt, so kalt og so heilt annaleiðis, at vit hava ilt við at kalla okkum evropearar. Kanska kalla vit okkum evropeisk í mentan, máli og søgu, men kortini ikki evropeisk sum fransar og týskarar. Kanska eru vit eisini evropeisk í samfelagsbygnað – so dánt, men ikki heilt.

Lítið er kortini at ivast í, at vit eru evropearar. Alt vit eru og eiga, hevur uppruna í Evropa og tí sum evropeiskt er. Búskaparliga regluverkið, politiska skipanin, lógarverkið, málið, sangurin, ja, sjálvt húgvan og tveingirnir. Eitt sindur aftarlaga og søguliga seinført – men evropeiskt kortini.