27.10.13

So einfalt, so rætt og so skilagott

Allur fiskiflotin hevur siglt við undirskoti alla mína tíð – hvussu skulu vit trúgva at man kann toga eina hálva miljard burtur úr flotanum, uttan at alt fer á heysin?”
Soleiðis er vanliga (og skilliga) undrandi viðmerkingin, tá søla av fiskidøgum og fiskikvotum kemur upp á tal.
Men fyri tað fyrsta er tað slett ikki rætt. Tað hevur altíð verið ein fittur partur av flotanum, sum hevur havt avlop sína tíð – uppsjóvarflotin, rækjuflotin, toskatrolararnir eystanfyri osfr. Og einaferð tjentu trolararnir pengar undir Føroyum. Línuskipini hava havt síni ár eisini.
Men tað er annars rætt – flotin sum heild hevur ikki havt nakað at reypa av sum vinnugrein í samfelagsligum høpi.
Og høvuðsorsøkin er nettupp tann politiska skipan, vit hava valt at reka fiskiskap undir.
Fyri at gera eina fløkta søgu styttri, so er skipanin tann, at tað eru git og útrokningar í fyrisitingini, frígging til fiskimálaráðharran og dysturin millum veiðihættirnar, sum avger hvussu nógv skip og hvussu nógvar manningar troyta føroysku grunnarnar og tey føroysku rættindi, sum eru á fremmandum leiðum.
Og hetta slær konsekvent feil!

24.10.13

Síggja ikki grasið grógva

Er tað prosenttalið av kvinnum, sum er avgerandi fyri gongdina í fólkatalinum? Hvussu ber tað til at tað verða færri kvinnur í Føroyum, um tað ikki rýma fleiri kvinnur enn menn? Fáa føroyskar kvinnur ikki flest børn í Evropa? Jamen, hvat er so problemið? Slíkir spurningar flúgva runt manna millum í orðaskiftinum um framtíð Føroya. Tí havi eg skrivað hendan stubban.
Menniskjan hevur arvað sínar sansir frá forfedrunum, alt eftir tí umhvørvi teir livdu í. Tiltikið er, at menniskja dugir væl frá nátturunnar hond at telja goymsluna, rúgvuna, talið. Men vit hava ikki eins sjálvsøgd evni til at gáa eftir hvussu long tíð gongur til goymslan er tóm, hóast vit fáa upplýst hvussu nógv fer burtur av goymsluni og hvussu nógv leggst aftrat goymsluni.
Til tess krevst meira enn tev og sansir. Til tess krevjast vitan og vísindi.
Tað er púra eyðsýnt, at tað er ikki bara politiski myndugleikin, sum ikki tykist skilja hvussu álvarslig støðan er, fólkatalinum viðvíkjandi og tessvegna framíðar tilverugrundarlag komandi tíðir. Sannleikin er at fjøldin av fólki skilir ikki álvaran í málinum, tí at dynamiskar hendingar eru øgiliga fløktar hjá menniskjum at skilja. Vit eru snøgt sagt ikki útgjørd frá náttúrunnar hond til at skilja dynamikk, og tað serstakliga tá hann ikki er einfaldur og linjurættur.
Her eru trý dømi.

8.10.13

Fór tú til arbeiðis í morgun?


Búskaparráðið staðfesti í frágreiðing síni í heyst, at búskapurin ”er í einum lágkonjunkturi við lítlum búskaparvøxtri”. Tað var heldur varisliga orðað og eg skal gera eina roynd at lýsa hvussu illa stendur til.
Besta barometrið upp á kreppuna er eftir mínum tykki talið av arbeiðsfólki. Tað, sum spyrjast skal er: hvussu nógv fólk fara frá húsum um morgunin til arbeiðis. Tí grundleggjandi búskaparlig barometurtalið, bruttotjóðarúrtøkan, fylgist í roynd og veru rættuliga tætt talinum av arbeiðsfólki. Í hvussu so er um áramálið er stutt, sum vit líta at.

21.8.13

Kleking og endurnýgging


Vit eiga tvær døtur, Marina og Turið. Marin er fødd á Ólavsøku í 1985 og Turið í Februar 1988. So tær eru í dag 28 og 25 ára gamlar. Báðar eru undir útbúgving og búgva uttanlands, og teljast tí ikki millum føroyskar kvinnur í burðarførum aldri – hóast tað er akkurát tað, tær eru. Tær búgva bara ikki í Føroyum.
Og tað ger bara um leið helvtin av teirra árgangum av føroyskum kvinnum. Av teimum gentum, sum vóru føddar somu ár sum Marin og Turið hjá okkum, búgva bara ávikavist 53 og 55 prosent enn í Føroyum.

23.6.13

Váðaliga ferðin undir Tangafjørð


Mær ger tað ongan mun um nýggj farleið millum Havnina og Skálafjørðin verður undir privatum ella almennum ræði. Ja, mær ger eisini tað sama um nøkur nýggj farleið verður yvirhøvur. Eg fari ikki at gjalda nakað betýðiligt av henni kortini.
Men mær ger ikki tað sama um almennir myndugleikar í fávitsku binda meg og hinar skattgjaldararnar til at gjalda óneyðugar útreiðslur til pengasterkar einstaklingar. Og tað kann so lættliga henda í hesum føri, tá privati pengasterki fíggjarin hevur so góð kort á hondini í mun til ein illa mannaðan almennan mótpart.

18.6.13

Hús ríkisins


Umsett eftir grein Jóns Steinssonar, kennara í búskaparfrøði við Columbia University

Nú er tað so, at ríkið eigur hús sum tað ikki sjálvt hevur brúk fyri í løtuni. Húsiini eru vorðin tjóðarogn og tí sleppur landið ikki at selja tey. Ríkið ætlar sær tí at leiga onkrum húsini. Men heldur enn at leiga tey til tann prís, sum fæst á fría marknaðinum, avger ráðharrin at leiga teimum húsini, sum guldu fyri valstríð stjórnarflokkanna, og tað fyri eina leigu sum bara er fimtiparturin av tí, sum hevði fingist á fría marknaðinum – 10 milj.kr heldur enn 56 milj.kr.
Tá tað frættist um hesa avgerð, halda nøkur hetta at vera eina gølu. Tey siga at ráðharrin eigur at tryggja ríkinum fult marknaðarvirði fyri húsini.

15.5.13

Víkingasiðir og fimtingslutfall

Flestu okkara halda óiva enn, at norðurlond teljast millum londini við mest jøvnum inntøkum og mesta javna borgaranna millum. So einvíst og einfalt kann tað ikki sigast longur. Myndin er meira fløkt og ójavnin í norðurlondum er vaxin ræðandi nógv í mun til onnur lond í Evropa.

Eitt av hagtalsligu mátunum fyri ójavna í inntøkum er sonevnda 80/20 mátið – eisini kallað fimtingslutfallið, tí tað sammetir ríkasta og fátækasta fimtingin. Hetta ábendingatalið verður nemliga roknað sum lutfallið millum samanløgdu inntøkuna hjá tí fimmtinginum sum forvinnur mest, í mun til inntøkuna hjá tí fimtinginum sum forvinnur minst. Er talið 3, so merkir tað, at ríkasti fimtingurin forvinnur tríggjar ferðir so nógv sum fátækasti fimtingurin.

Fyri nøkrum árum síðani var fimtingsmátið í Evropalondum rættuliga einfalt at minnast. Talið var 3 í norðurlondum, 4 í norðurevropa, 5 í Bretlandi og eini 6 í suðurevropa. Í miðal var tað 5 fyri alt Evropa. Norðurlondini øll teljast millum tey lond, við minsta ójavnanum millum ríkasta fimtingin og fátækasta fimtingin.

Miðaltalið er enn 5 fyri alt Evropa, men ein av stóru broytingunum er, at norðurlond hava kropið sær upp frá 3 til eini 4. Tað vil siga at ójavnin í norðurlondum er vaxin.

19.4.13

HALLELUJA


Hóast eg telji meg sjálvan millum kritikarar landsins, haldi eg meg ikki teljast millum grenj landsins.
Hóast nógv er at finnast at, so kann eg dagliga undrast yvir hvussu væl vit hava fingið samfelagið at hanga saman – vit fáu tandur úti á hesum naknu klettunum. Satt at siga haldi eg tað vera eitt av teimum heilt stóru búskaparligu og samfelagsligu undrunum, sum eru at finna yvirhøvur.
Oyggjasamfeløgini eru nógv í tali – bæði tey fjarskotnu í Kyrrahavinum og Indiska Havinum. Og so eru tað oyggjasamfeløgini fram við strendur heimsins. Summi sjálvstøðug oyggjaríki, eins og Fiji og Tonga, summi sjálvstýrandi, eins og Føroyar og Guernsey. Og so onnur assimilerað í meginlandið bæði búskaparliga, mentunnarliga og samfelagsliga í aðrar mátar, eins og Gotland og Hetland.
So tað at vera pinkalítið oyggjaland er einki bragd.
Men at vera so væl skipað, so væl mentað, demokratiskt við fult tryggjaðum mannarætti, og so búskaparliga ríkt – sí, tað er eitt bragd.

1.2.13

MYRKASPÆL


Minnast tit Chemical Ali – eisini nevndur Comical Ali?

Tað var hann, sum stóð í logandi, sundurbumbaða Bagdad og fortaldi altjóða pressuni, at nú var sigur í hondum. Fíggindin var niðurbardur. Aftan fyri hann logaði allur býurin.

Soleiðis tykir mær at okkara landsstýrismaður í fiskivinnumálum, Vestergaard, stendur í Føroyalands miðstað og pástendur at ongastaðni í heiminum verða fiskirættindi seld á almennum og fríum uppboð.

Eitt av fáu londum heimsins, sum í stóran mun hevur loyvt almennari kappbjóðing um fiskirættindini, eru nettupp Føroyar!!!