Regnar á prest, dryppar á degn – men meinigheitin stendur við turran munn

Trickle down economics

Ongin ivi er um at reiðarí og fyritøkur í Norðoyggjum og í Eysturoynni fingu mest burtur úr nýggju fiskivinnuskipanini, tí tey fingu ókeypis ræðisrætt til meginpartin av fiskirættindunum. Á marknaðinum eru rættindini verd miljardir, men kortini eydnaðist ríkmonnunum at spæla politiska spælið so væl, at miljardirnar endaðu í nettupp teirra lumma. Somuleiðis hevur tað eydnast alikongunum at fáa minst líka stórar upphæddir til gávis frá politisku maktini.

Í eini oddagrein í Norðlýsinum rør skrivarin upp undir at tað vóru eysturoyingar og norðoyingar sum vunnu. Spurningurin er í fyrsta lagi um nakað skil er í tí hann skrivar. Í øðrum lagi er spurningurin um tann órætturin, sum framdur var móti Føroya fólki, bøtist av at norðoyingar og eysturoyingar vóru egndir afturfyri.

Tey ríkastu sigla langt framm um hini øll

Hagstovan hevur kunngjørt árligu hagtølini um inntøkubýtið, og onkur tíðindafólk hava aftur skrivað um at Føroyar eru millum mest javnbýttu lond í heiminum, tá um inntøkur ræður. Norðurlond sum heild eru javnari enn flestu onnur lond, men seinastu tvey áratíggjuni er ójavnin vaxin.

 

Ójavnin vexur av fleiri orsakum, men einamest vexur ójavnin millum tey allar ríkastu og restina, tí at inntøkurnar hjá teimum ríkastu vaxa við heilt aðrari og skjótari ferð enn hjá restini. Eisini í Føroyum, sum víst í talvuni niðast.

 

Her eru øll árini sum Hagstovan hevur mátað inntøkubýtið býtt í tvey – fyrru og seinnu sex árini av teimum tólv. Roknaði eru síðani mát fyri mittastu inntøkurnar í inntøkubýtinum, inntøkurnar hjá ríkasta prosentinum, og seinast inntøkurnar hjá teimum ríkastu um leið fjøruti fólkunum í landinum.

 

	2009-2014	2015-2020	Vøxtur
Mittan	151.297	179.877	19%
Næstríkast	800.809	1.090.682	36%
Ríkastu 40	1.825.214	3.637.039	99%

 

Alivinnan: Fýra ferðir meira í vinningsbýti enn til Føroya fólk fyri tilfeingið

Skalt tú fáa lax at vaxa seg til stóra søluvøru í aliringum, mást tú brúka firðirnar hjá Føroya fólki at ala í. Var kapping um hesi rættindini at ala á føroyskum firðum, komu miljardir í landskassan, og skatturin kundi minkað tilsvarandi. Fyritøkurnar gjalda ikki tað stóra í lønum, og gjalda onki fyri rættindini at ala á føroyskum firðum.

Sambært hagtølum frá Hagstovu Føroya gjalda fyritøkurnar mest í vinningsbýti til útlendskar og føroyskar partaeigarar. Tey fimm árini frá 2016 til 2020 fingu partaeigararnir heilar 3 miljardir í vinningsbýti. Somu ár fekk Føroya fólk slakar 700 miljónir í tilfeingisgjøldum burtur úr alingini. Avlopið var so stórt, at partaeigararnir fingu fýra ferðir so nógv sum tann ið tilfeingið eigur – Føroya fólk. 

At hetta er skilaleysa órættvíst skilst týðuliga av, at tá rættindi verða seld millum privatar partar, og eisini á føroysku uppboðssølunum, var prísurin á rættindunum meira enn helmingin av avreiðingarvirðinum. Tilfeingisrættindini vóru høvdu tí marknaðarprís, sum var helvtin av avreiðingarvirðinum.

Skipaði Løgtingið fyri altjóða kapping um at brúka føroyskar firðir til aling, fingu Føroyar mestur fýra ferðir tær 700 miljónirnar fyri rættindini.

Tey, sum hava fingið 3 miljardir í vinningsbýti burtur úr alingini í Føroyum, hava í veruleikanum fingið bróðurpartin av tí tilfeingisvirði, sum Føroya fólk av røttum átti. Helst er meginparturin farin í útlendskar lummar. Tey keyptu ein lutaseðil til happadráttin um tilfeingisríkidømi Føroya á keypsskálanum. Snilt. Restin fór í serstakliga fáar hendur í Føroyum.

Búskaparfrøðilig ráðgeving má vera óheft og kvalifiserað

Hans Ellefsen, leiðari á búskaparfrøði á Fróðskaparsetrinum, hevur funnist at Fróða Magnussen, formanni í nevnd Landsbankans, sum ávarar ímóti at taka burtur av tilfeingisávøxtrinum, ið eitt nú Bakkafrost betalir út til sínar partaeigarar - mest uttanlands.

Formaðurin í nevnd Landsbankans, Fróði Magnussen, heldur kortini uppá, at vit skulu ikki miða eftir at fáa tilfeingisávøxturin í hendurnar á fólkinum, men at vit skulu fara í kapping við Skottland og onnur lond um at geva fyritøkum í aling so lagaligar treytir sum til ber, so at vit lokka tær til Føroya at virka.

Ætlanin er nokk ikki at fáa aðrar fyritøkur til Føroya at ala, tí her er valla pláss fyri fleiri. Ætlanin er heldur at tær fyritøkurnar sum longu ala á føroyskum firðum, skulu varðveita sum mest av natúrliga ávøxtrinum, tí at tær hótta við at fara aðrastaðir at ala laks á sjónum. So ótrúligt tað enn ljóðar so tekur formaðurin í nevnd Landsbankans framm eitt skriv, sum beinleiðis lýsir skattalættan sum eitt ávíst politiskt skattaátak fær fyri dóttirfelagið hjá Bakkafrosti í Skotlandi. Tað brúkar hann til at kynda undir óttan um at fyritøkurnar fara heldur at gera íløgur aðrastaðir.

Hann lýsir hetta sum átøk, ”sum skotar gera, fyri at fáa íløgur . . . ”, og hann ávarar um hetta  "sum ítøkiligt dømi um lokkan við lægri avgjøldum úr Skottlandi”, tí har er ”ynski um hægri búskaparvøxtur, fleiri arbeiðspláss og hægri vælferð, og amboðið skotar brúka í kappingini við onnur um at fáa íløgur er t.d. møguleikin fyri skattligum avskrivingum . . .”

Ólukkan er bara tann, at hendan søgan hjá honum er ikki bein.

Russiskt álop á sjálvræði Ukreina

Hóast Sovjettsamveldið sigldi sína kloddaskútu undir kav fyri tríati árum síðan, eru risaveldini USA og Russland ongantíð rættuliga hildin upp at við sínum heiðursleysu umvegiskríggjum, tá tey birta upp undir og útgera hvør sín part í krígnum. Hundraðtúsundtals sakleys fólk hava latið lív í slíkum kríggi, tey ikki sjálvi byrjaðu ella vildu vera partur av, eitt nú í Vjetnam, Angola, Etiopia, Jemen, Afganistan og nú í Ukreina. Alt fyri hjartaleysu veldistelvingina millum tvey risaveldi við kjarnorkubumbum.

Í hesari røð av kríggjum tók kanska meginparturin av fólki støðu alt eftir ideologiskum liti – tey vinstrumegin fyri Sovjett/Russlandi og tey høgrumegin fyri USA. Men hví tað var so, er ikki til at fata, tí hjá risaveldunum snúði alt seg um makt og pengar og als ikki um ideologi.